Russel - 1. Performatywy i wypowiedzi konstatujące

Według Austina filozofowie zbyt długo zakładali, że zadaniem “twierdzenia” może być opisywanie bądź stwierdzanie jakiegoś faktu, co musi czynić prawdziwie lub fałszywie.

Gramatycy wykazali, że nie wszystkie zdania są używane do wypowiadania twierdzeń. Istnieją pytania, wykrzyknienia oraz zdania wyrażające rozkazy, życzenia, przyzwolenia.

Weryfikacjonizm- twierdzenie o fakcie powinno być weryfikowalne, badania nad językiem wykazały, ze wiele z tak zwanych twierdzeń to “pseudotwierdzenia”.

Dużo zawdzięczamy Kantowi, chociażby kwestia “zdań etycznych”, nie ulega wątypliwości, że nie służą one do utrwalania czy przekazywania informacji o faktach. Wyrażają one raczej emocje, normują zachowanie, wręcz na nasze zachowanie wpływają. Wykraczają one poza reguły tradycyjne gramatyki.

Błąd opisowości- zaczęto zauważać, że wiele kłopotliwych słów, wtopionych w jawnie opisowe twierdzenia, nie służyą do wykazania jakiś dodatkowych cech otaczającej nas rzeczywistości, a do wskazania okolicznści towarzyszacych ich wypowiedzeniu, zastrzeżeń, sposobu ich używania itd.

Przeoczanie tych możliwości nosi miano “błędu opisowości”

2.Wstępne wyodrębnienie performatywów

Wypowiedzi performatywne rozważane przez Austina, określane są mianem “wypowiedzi maskujących”. Twierdzenia performatywne przybierają postać twierdzeń o faktach, choć de facto nimi nie są.

Performatywy:

w ogóle nie opisują, nie zdają sprawy z niczego, niczego nie konstatują, nie sa prawdziwe ani fałszywe

wypowiedzenie danego zdania w całości lub w części wykonaniem jakiejś czynności, któerj z kolei nie opisałoby się normalnie jako mówienia czegoś

Przykłady:

A. Tak tzn. Biorę tą kobietę/mężczyznę za męża/żonę wypowiedziane podczas slubu

B. Nadaję temu statkowi imię “Królowa Elżbieta” wypowiadane gdy butelka rozbija się o dziób

C. Mój dom zapisuję w spadku memu bratu występujące w testamencie

D.Idę o zakład, że jutro będzie padał deszcz

Z powyższych przykładów wynika, że wypowiedzenie zdania w stosownych okolicznościach nie jest opisem mówiącym, że robię coś, o czym trzeba by powiedzieć, ze robię to coś, wypowiadając owo zdanie; nie jest też stwierdzeniem, że to coś robię. To zdanie jest po prostu robieniem tego czegoś. WYPOWIEDZIEĆ TAKIE ZDANIE TO ZROBIĆ OWO COŚ.

Tego typu zdania właśnie nazywa Austin zdaniami performatywnymi.

Czy mówienie może coś sprawić? Wygląda na to, ze według Austina ożenić sie to powiedzieć po prostu kilka słów. Brzmi to absurdalnie.

Wypowiedź nie jest zazwyczaj jedyną rzeczą konieczną aby uznać czynność za wykonaną. Zawsze konieczne są okreslone okoliczności, zachowanie Aby nadać imię statkowi musze być do tego wyznaczona, zeby wyjść za mąż nie mogę być już mężatką, żeby się z kims założyć, ten ktoś musi zakład przyjąć, coś nie może być darem jeśli mówiąc “Daruję Ci to” a  niczego nie wręczam.

Innaczej w przypadku performatywu “obiecuję” Nasze słowa to nasze więzy.

Czy obietnica może być fałszywa? Raczej nie, bo myślimy w kategoriach niespełniona, pusta, dana w złej wierze.

W kwestii performatywów barzdo ważna jest intencja, np. W przypadku obietnicy jest to intencja dotrzymania danego słowa. Lecz temu przyjżymy się bliżej, w dalszej części referatu.

3.Warunki decydujące o udanych performatywach

Austin podkreśla, że podejmuje się rozważenia tylko niektórych przypadków, w których mówienie jest robieniem czegoś.

Zagadnienie performatywów jest jednym z watków współczesnego ruchu, który zmierza do obalenia odwiecznego założenia filozoficznego, ze powiedzieś coś to STWIERDZIĆ.

Wzrażenia performatywne mają zewnętrzną postać twierdzeń, jednak nie są one ani fałszywe ani prawdziwe.

W amerykańskim prawie dotyczącym postępowania dowodowego zapis tego, co ktoś powiedział, jest dopuszczany jako dowód, o ile była to wypowiedź performatywna.

Ze względu na swoiste braki performatywy mogą być nieudane, Austin opisuje to w ramach teorii rzeczy niefortunnych.

Warunki fortunności:

a. musi istnieć uznana procedura konwencjonalna, posiadająca pewien konwencjonalny skutek, procedura ta musi obejmować wypowiadanie pewnych słów przez pewne osoby, w pewnych okolicznościach

b. poszczególne osoby i okoliczności w danym przypadku muszą być odpowiednie dla powołania konkretnej procedury, jaka została powołana

c.wszyscy uczestnicy muszą przeprowadzać daną procedurę zarówno poprawnie jak i w zupełności

d.performatyw musi być wypowiadany z odpowiednią intencja

Wypowiedzi performatywne mogą być niefortunne w różnym stopniu. Mogą być NIEWYPAŁEM, gdy czynność nie zostaje dokonana a nasza procedura zostaje odrzucona lub wykonana po partacku; mogą być NADUŻYCIEM, gdy czynność jednak doszła do skutku.

Błędy jakimi są obarczone performatywy możemy sklasyfikować jako kilka grup niefortunności. Sa to niefortunności obarczone BŁĘDEM POWOŁANIA, ZASTOSOWANIA I WYKONANIA.

Błąd powołania - gdy nie istnieje odpowiednia procedura lub gdy nie można doprowadzić do zastosowania danej procedury w zamierzony sposób

Błąd zastosowania - procedura w pełni istnieje, ale nie można jej użyć zgodnie z zamierzeniem

Błąd wykonania - gdy wykonamy błędnie czynności w ramach istniejącej procedury

NIEFORTUNNOŚCI

NIEWYPAŁY                                                                                       NADUŻYCIA      czynności zamierzone,daremne                                                     czynności rzekome,puste

błędy powołania(czyn.odrzucone)                                                      przypadki nieszczerości

błędy wykonania(czyn.skażone)

NIEWYPAŁY (str.580)- brak procedury lub nieprawidłowe jej wykonanie

NADUŻYCIA- nieszczerości, pogwałcenia, naruszenia

Uczucia

"Gratuluje Ci", "Boleję razem z Tobą"- powiedziane gdy nie cieszymy sie z czyjegoś sukcesu lub nie współczujemy z kimś. Okoliczności są tu odpowiednie, ale jest to daremne z powodu nieszczerości naszej wypowiedzi.

Myśli

"Doradzam Ci to", "Uniewinniam kogoś"- powiedziane gdy w rzeczywistości nie uważamy czegoś za słuszne a mimo to doradzamy to komuś, w przypadku drugim, gdy powiemy to, mimo iż przekonani jesteśmy o czyjejś winie itd.

Czynnośc wykonana nie jest daremna, bo rzeczywiście doradzam, wydaję wyrok, choć czynię to nieszczerze

Intencje

Oto przykłady nieposiadania niezbędnych intencji:

"Obiecuję Ci to" powiedziane gdy nie zamierzam robić tego, co obiecuję, "Idę o zakład" powiedziane gdy nie zamierzam płacić, "Ogłaszam wojnę" gdy nie zamierzam walczyć.

Powyższe rozróżnienia prowadzą do ogólnego wniosku, że pewne warunki muszą być spełnione, jeśli wypowiedź ma być udana. To zaś zobowiązuje nas do powiedzenia, że pewne twierdzenia muszą być prawdziwe, aby pewna wypowiedź performatywna była udana

Teraz:

jakie twierdzenia muszą być prawdziwe?

czy możemy powiedzieć coś interesującego o stosunku do nich wypowiedzi performatywnej?

np. "przepraszam"- jest prawdą a nie fałszem, ze coś robię, że jestem odpowiednią osobą, że istnieje taka procedura, że coś myślę, ze jestem zobowiązana do zrobienia czegoś.

Jaka jest relacja między powiedzeniem "przepraszam" a faktem, ze dokonuję przeprosin?

To okoliczność, że performatyw "przepraszam" jest udany sprawia, iż faktem jest iż przepraszam, zaś moje powodzenie w przepraszaniu zależy od tego, czy moja wypowiedź performatywna "przepraszam" jest udana.

Rozważmy trzy sposoby, na jakie dane twierdzenie implikuje prawdziwość pewnych innych twierdzeń:

1."Pociąga za sobą"

"Wszyscy ludzie się czerwienią" pociąga za sobą "Niektórzy ludzie sie czerwienią".

Zdanie nie może pociągać za sobą swego zaprzeczenia.

Jesli p pociąga za sobą q, to nie-q pociąga nie-p

2."Implikuje"

Moje powiedzenie, ze kot jest na macie implikuje, ze wierzę, że kot jest na macie.

To, że nie wierzę, że kot jest na macie, nie implikuje, że go tam nie ma.

Gdy powiem "Kot jest na macie" nie wierząc w to, jest to przypadek nieszczerości. Nieszczerość twierdzenia jest taka sama jak nieszczerość obietnicy.

3."Zakłada"

"Wszystkie dzieci Jasia są łyse" zakłada, ze Jaś ma jakieś dzieci. Nie możemy powiedzieć, że "Wszystkie dzieci Jasia są łyse, ale Jaś nie ma dzieci".

To iż Jaś nie ma dzieci nie zakłada, że nie są one łyse. Zarówno zdanie "Dzieci Jasia są łyse" jak i zdanie "Dzieci Jasia nie są łyse" zakładają, że Jaś ma dzieci.

Rozważmy zdanie "Dzieci Jasia są łyse" w przypadku gdy nie ma on dzieci. Niej est to zdanie fałszywe, gdyż pozbawione jest odniesienia (odniesienie jest konieczne aby zdanie było fałszywe lub prawdziwe). Czy jest to zatem zdanie bezsensowne? Wg. Austina nie, nie jest bowiem niegramatyczne, niezupełne, nie jest zaklęciem itd. Wg. Austina jest to zdanie daremne, analogiczne do nadawania imienia gdy nie są spełnione niektóre warunki czy ceremoni zaślubin kóra nie spełnia niezbędnych procedur.

Istnieje wiele sposobów oprócz sprzeczności, w jaki wypowiedź moze być karygodna. Pytanie jak wiele ich jest i dlaczego czynią ową wypowiedź karygodną?

Procedura samoniwecząca się- "Obiecuję pociąga za sobą "Powinienem", dlatego nie można powiedzieć "Obiecuję, ale nie powinienem tego robić"

Te spostrzeżenia doprowadziły Austina do sprowadzenia wypowiedzi konstatującej do wypowiedzi performatywnej. Aby wyjasnić, co złego może się dziać z twierdzeniami, nie wystarczy skupiać się na zawartych w nich sądach, należy uwzględnić całą sytuację, w której wygłasza się wypowiedź.

4.Możliwe kryteria performatywności wypowiedzi.

Dotychczas wyróżniliśmy następujące rodzaje zalezności:

-jeśli wypowiedź performatywna "przepraszam" jest udana, to twierdzenie, ze dokonuję przeprosin jest prawdziwe

-jeśli wypowiedź performatywna "przepraszam" ma być udana to musi być prawdą, że spełnione zostały warunki, które uprzednio wymieniliśmy

-jeżeli wypowiedzi performatywne, przynajmniej pewnych rodzajów, np. wypowiedzi wprowadzające umowy, są udane, to twierdzenia mówiace, ze powinienem w następstwie zrobić jakąś okresloną rzecz lub powinienem jej nie zrobić, są prawdziwe

Względy zwiazane z prawdą i fałszem mogą zniekształcać performatywy- str. 600/601

Czy istnieje jakieś kryterium na mocy którego można odróznić wypowiedź konstatująca od performatywnej?

Kryterium gramatyczne- performatywy wyraźne (pierwsza osoba, liczba pojedyncza, czas tezaźniejszy, tryb oznajmujący strony czynnej), "my obiecujemy..." (str.603), performatywy mogą tez występować w drugiej, trzeciej osobie, w liczbie poj. i mnogiej, w stronie biernej- stąd kryterium gramatyczne nie wystarcza, nie spełnia swej roli.

W wypowiedziach performatywnych musi pojawić sie odniesienie do osoby która niniejszym wykonuje daną czynność- czy to poprzez zaimek "ja", imię, podpis itd.

5.Performatywy wyraźne

Według Austina możliwe jest sporządzenie listy wszystkich performatywów wyraźnych.

Performatywy wyraźne przeciwstawia Austin performatywom pierwotnym.

Wyraźny: "obiecuje, że tam będę", wyraźnie ukazuje o jaką sytuacje chodzi

Pierwotny: "bede tam"

Performatywy wyraźne rozwinęły się z pierwotnych w sposób naturalny, w miarę rozwoju języka i społeczeństwa.

Istotny jest zarówno tryb wypowiedzi, ja i ton głosu, kadencja, akcent, przysłówki podkreślające charakter czy moc wypowiedzi, okoliczności...

Performatywy należy odróżnić od wypowiedzi czysto grzecznościowych, od przypadków obracania słów w czyn,

Dla wyrażania życzeń i emocji- "chwalę"(perf.) - "pochwalam"(w połowie opisowe) -

"odczuwam aprobatę"(sprawozdawcze).

"Chaps"- powiedzenie tego jest chapsnięciem, lecz nie ma chapsniecia, gdy nie powiedziało sie "chaps".

6.Wyraźne czasowniki performatywne

Performatywy wyraźne "przepraszam"

Performatywy nieczyste "przykro mi" (wypowiedzi na poły opisowe)

Wypowiedzi opisowe "żałuję"

Performatywy podzielić można na dwie klasy.

Klasa:

-zachowaniowców(rodzaj performatywów związanych z reakcją na zachowanie oraz z zachowaniem wobec innych i przeznaczonych do ujawnienia uczuć i postaw)

-wykładniowców(performatywy wykładniowe- główna część wypowiedzi ma tu postać twierdzenia, ale na czele występuje wyraźny casownik performatywny, które wskazuje jak "twierdzenie" ma być włączone w kontekst konwersacji)

"Poswiadczam, ze nie ma odwrotnej strony księżyca", wszelkie utrzymywanie, wnioskowanie, poświadczanie, przewidywanie.

-Osądzeniowce

Początkowo Austin przeciwstawił performatywy wypowiedziom konstatującym, w toku rozważań jednak widać wyraźnie, że był to krok pochopny. Oba rodzaje wypowiedzi bowiem, narażone są na te same zagrożenia, moga być w równym stopniu nieudane. Wymóg zgody z faktami lub występowania w jakiejś relacji do faktów, wydaje się charakteryzować także performatywy.

Fiaskiem zakończyło się poszukiwanie absolutnego kryterium na podstawie którego moglibyśmy bez cienia wątpliwości zaklasyfikować dane wyrażenie do performatywów, "stwierdzam, że" ma postać performatywu, ale nim nie jest.

Mówienie czegoś jest:

-czynnością wypowiadania pewnych dźwięków, czynność fonetyczna, wypowiedź jest wtedy FONEM

-czynnością wypowiadania słów czy wyrazów z danego słownika, w pewnej składni, czynność fatyczna, wypowiedź to FEMU

-ogólnie, wykonywaniem czynności używania femu lub jego składników z pewnym mniej lub bardziej określonym odniesieniem, w pewnym mniej lub bardziej określonym sensie(łącznie to znaczenie), jest to czynność rematyczna, a wypowiedź będąca jej efektem to remat.

6.Czynności lokucyjne, illokucyjne i perlokucyjne- różne sensy, wymiary użycia zdań, użycia języka

Mówieniu czegoś w pełnym, normalnym sensie Austin nadaje miano wykonania czynności lokucyjnej, badanie wypowiedzi w tym zakresie to badanie lokucji, czyli pełnych jednostek mowy.

Czynność fonetyczna to czynność wypowiadania pewnych dźwięków, fatyczna- wyrazów czy słów czyli dźwięków pewnego typu, należacych do pewnego słownika, zgodnych z pewną gramatyką, rematyczna- to czynność użycia owych wyrazów w pewnym mniej lub bardziej określonym sensie i odniesieniu.

Femjest jednostką języka, jego główną wadą jest nonsensowność- brak znaczenia, rem to jednostka mowy, typowa wada- nieścisłość, pustość, niejasność.

Wykonać czynność lokucyjną to wykonać także czynność illokucyjną. A więc wykonując czynność lokucyjną będziemy również wykonywać takie czynności jak:

-zapytywanie/odpowiadanie na pytanie

-podawanie informacji/upewnianie się/ostrzeganie

-ogłaszanie werdyktu/zamiaru

-wydawanie wyroku

-mianowanie/apelowanie/ganienie

-identyfikowanie/podawanie opisu

Gdy wykonujemy czynność lokucyjną używamy mowy.

Wykonanie czynności illokucyjnej tzn. wykonanie czynności kryjacej się w powiedzeniu czegoś, w przeciwieństwie do wykonania czynności powiedzenia czegoś.

Powiedzenie czegoś zazwyczaj wywołuje pewne skutki w sferze emocji, uczuć, mysli, działań słuchaczy, mówiącego lub innych osób, a powiedzenie to może być wypowiedziane z intencja ich wywołania. Możemy wówczas powiedzieć, że mówiący wykona pewną czynność (dokonał odniesienia do pewnej czynności lokucyjnej lub illokucyjnej- owa czynność wykonana to czynność  perlokucji, wykonywanie czynnośc perlokucyjnej.

Przykład  (str. 648)

Czynność A, czyli lokucja

Powiedział mi "Zastrzel ją"

Czynnośc B, czyli illokucja

Ponaglał(lub radził, rozkazywał)mnie, bym ją zastrelił

Czynność C, czyli perlokucja

Przekonał mnie, bym ją zastrzelił

Austin zauważa, że nalezy rozróżnićzamiar zrobienia czegoś, od samego zrobienia.

Pojęcie "czynności" jest niejasne. Za pomocą ogólnej teorii działania- mamy ideę "czynności" jako ustalonej rzeczy fizycznej, którą robimy, w odróżnieniu od konwencji i nastepstw.

7. Rozróżnienie między czynnościami illokucyjnymi i perlokucyjnymi

Podsumowując, mówiąc robimy coś, możemy wykonywać czynność lokucyjną, równoważną wypowiadaniu pewnego zdania z pewnym sensem i odniesieniem, co jest równoznaczne ze znaczeniem. Wykonujemy też czynności illokucyjne, takie jak informowanie, rozkazywanie, ostrzeganie, przyrzekanie, czyli wygłaszamy wypowiedzi, które mają pewną konwencjonalną moc. Po trzecie, możemy wykonywać czynności perlokucyjne, to co powodujemy lub osiągamy dzięki mówieniu czegoś- przekonywanie, perswadowanie, powstrzymywanie, zaskakiwanie, wprowadzanie w błąd.

Z pewnością perlokucyjny sens "wykonywania działania" należy wykluczyć, jako nieistotny dla sensu, w jaki wypowiedź jest performatywem.

Rozróznienie czyności illokucyjnej od perlokucyjnej:

"Mówiąc to ostrzegałem go" / "Dzięki powiedzeniu tego przekonałem go(zaskoczyłem, powstrzymalem...)"

...